![]() |
ਅਵਤਾਰ ਜੌੜਾ |
ਕਬਰਾਂ ਉਡੀਕਦੀਆਂ ,ਮੈਨੂੰ ਜਿਉਂ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਵਾਂ……
*-ਭੱਠੀ ਵਾਲੀਏ,ਚੰਬੇ ਦੀਏ ਡਾਲੀਏ,ਪੀੜਾਂ ਦਾ ਪਰਾਗਾ ਭੁੰਨ ਦੇ…..
*ਇਕ ਕੁੜੀ ਜਿਦ੍ਹਾ ਨਾਂ ਮੁਹੱਬਤ ਗੁੰਮ ਹੈ……
*ਅਸੀਂ ਕੱਚੀਆਂ ਅਨ੍ਹਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਟਾਹਣੀਆਂ
ਪਈਆਂ ਪਈਆਂ ਸੁੱਕ ਵੇ ਰਹੀਆਂ…….
ਚਿਹਰੇ ਦੀਆਂ ਪੰਝੀਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੇ ਜਾਲ ‘ਚ ਫਸਿਆ
ਮੇਰਾ ਖੰਡਿਤ ਵਿਅਕਤਿੱਤਵ
ਜਿਸਦਾ ਆਦਿ ਉਸਦਾ ਅੰਤ ਹੈ।
ਜ਼ਿਹਨ ‘ਚ ਉਦੈ ਹੁੰਦੇ ਸ਼ਬਦ
ਹੋਠਾਂ ਤੋਂ ਕਿਰਦੇ ਬੋਲ ਨਿਪੁੰਸਕ ਹਨ-
ਮਸਲਨ, ਮੈਂ ਜੋ ਗੀਤ ਗਾਏ ਸਨ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਅਰਥ-ਵਿਹੂਣੇ ਹਨ
( ਪਰ ਮੇਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ‘ਚ ਸੂਰਜ ਅਸਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ )
ਪੈਰਾਂ ‘ਚ ਥਲਾਂ ਦੀ ਭਟਕਣ ਦਾ ਸਫ਼ਰ
ਤੇ ਇਕਲਾਪੇ ਦੇ ਬਨਵਾਸ ਵਿਚ ਅਉਧ ਗੁਜ਼ਰ ਜਾਣ ਦਾ ਸਰਾਪ
ਖਿੜੇ ਮੱਥੇ ਜਦ ਵੀ ਤੁਰਿਆ ਸਹਿਮ ਗਿਆ।
……………………………………..
ਸਿਰਫ਼ ਹੱਸ ਦੇਂਦੀ ਹੈ, ਮਸਖ਼ਰੀ ਭਰਿਆ ਹਾਸਾ।
ਬੁੱਢੀ ਮਾਈ ਦੇ ਝਾਟੇ ਵਾਂਗ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਉੱਡਦੀ ਗੱਲ
ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਯਾਰਾਂ ਦੀ ਦੰਦ-ਕਥਾ-
ਸੜਕਾਂ ‘ਤੇ ਤੁਰਦੇ ਯਾਰਾਂ ਦੇ ਹਜੂਮ ‘ਚੋਂ ਉੱਡ ਕੇ ਹਵਾ ‘ਚ ਖਿੱਲਰਦਾ ਹਾਸਾ
ਮਹਿਜ਼ ਇਕ ਮਸਖ਼ਰੀ ਹੈ
( ਹੱਸਮੁੱਖ ਚਿਹਰਾ ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਕ ਸੁਆਂਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ)
ਜਦ ਕੋਈ ਚਿਹਰਾ ਖੱਚਰਾ ਹਾਸਾ ਹੱਸਦਾ ਹੈ
ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਹੋਠਾਂ ਤੋਂ ਬੋਲ ਕੋਈ ਟੁੱਟਦਾ ਹੈ।……..
ਮੈਂ ਜੋ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਹੋਣ ਦਾ ਮਖੌਟਾ ਪਹਿਨੀਂ
ਮੋਮ-ਕੱਚ ਦੀ ਜੂਨ ਭੋਗਦਾ
ਪਿਘਲ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ ਤੇ ਕਦੇ ਤਿੜਕ ਜਾਂਦਾ
ਪਰ ਜੇ ਅੰਗਦ ਦਾ ਪੈਰ ਬਣਾਂ ਤਾਂ ਅਹਿਲ ਰਹਾਂ।……
ਮੇਰਾ ਦੁਖਾਂਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਮੇਰਾ ਜ਼ਿਹਨ ਹੈ
ਘੜੀ ‘ਤੋਂ ਵਕਤ ਵੇਖਣ ਵਾਂਗ
ਤੁਹਾਡੇ ਚਿਹਰੇ ‘ਤੇ ਉੱਭਰੀਆਂ ਰੇਖਾਂਵਾਂ, ਮੈਂ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦਾ ਹਾਂ।
ਪਰ ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ
ਤੁਹਾਡੇ ਕਿਤਾਬੀ ਬੋਲਾਂ ਨੂੰ ਤੋਤਾ-ਰਾਮ ਵਾਂਗ ਰਟਨਾ……………
75 ਤੋਂ 76 ਤੱਕ ਮੈਂ ਜਲੰਧਰ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਸੰਪਰਕ ਵਿਭਾਗ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਅਨੁਵਾਦਕ ਰਿਹਾ, ਉਹ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਦੇ ਦਿਨ ਸਨ। ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ-ਕੰਮਾਂ ਬਾਰੇ ਲੇਖ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਤੋਂ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਦੇ ਤੇ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਛਪਣ ਲਈ ਭੇਜਦੇ। ਸੈਂਸਰ ਵੇਲੇ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੋਧੀ ਖ਼ਬਰਾਂ, ਲੇਖ, ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਤੇ ਸ਼ਬਦ ਸੈਂਸਰ ਕਰਦੇ। ਜੂਨ 1976 ਵਿਚ ਡੀ.ਏ.ਵੀ. ਕਾਲਜ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਦਸੂਹਾ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਨੇ ਦਸੂਹੇ ਲਈ ਮੰਗ ਲਿਆ ਸੀ। ਚੁਣੇ ਜਾਣ ਦਾ ਮੂਲ ਕਾਰਣ ਮੇਰੀ ਧਰਮ ਤੇ ਸੰਪ੍ਰਦਾਏ ਬਾਰੇ ਬਹਿਸ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਵਿਚਾਰ ਸਨ। ਉਦੋਂ ਹੀ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਡਾਕਟਰ ਸ਼ਿੰਗਾਰੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਕਾਮਰੇਡ ਕਹਿ ਕੇ ਨਿੰਦਿਆ ਤੇ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਕਾਮਰੇਡ ‘ਪ੍ਰਤਿਕਿਰਿਆਵਾਦੀ’ ਤੇ ਗ਼ਜ਼ਲ-ਉਸਤਾਦ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਬੋਲਣ ਕਰਕੇ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੇ, ਕਾਰਣ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਤੇ ਨਾਗਮਣੀ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਸਨ। ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਕਾਮਰੇਡਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਗ਼ਜ਼ਲਗੋਆਂ ਦੀ ਸਰਦਾਰ ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਹਮਦਰਦ ਹੁਰੀਂ। ਤੰਗ ਹੋ ਕੇ ਮੈਂ ਵਰਿਆਮ ਵਿਚ ‘ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਸੀਮਾ ਤੇ ਸੰਭਾਵਨਾ’ ਲੇਖ ਲਿਖਿਆ ਜੋ ਬਹੁਤ ਚਰਚਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣਿਆ। ਡਾਕਟਰ ਜਗਤਾਰ ਉਚੇਚਾ ਦਸੂਹਾ ਮਿਲਣ ਆਏ ਤੇ ਖ਼ੂਬ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਕਰਦਿਆਂ, ਲਿਖਦੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ। ਉਦੋਂ ਹੀ ਨਾਭਾ ਦੀ ਗ਼ਜ਼ਲਗੋ ਜੋੜੀ ਚੌਹਾਨ-ਨਿਰਧਨ ਨਾਲ ਰਾਬਤਾ ਜੁੜਿਆ, ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ‘ਚੋਂ ਪ੍ਰੇਮ ਕੁਮਾਰ ਨਜ਼ਰ, ਜਗਤਾਰ, ਰਣਧੀਰ ਚੰਦ, ਦਵਿੰਦਰ ਜੋਸ਼, ਮਹਿੰਦਰ ਦੀਵਾਨਾ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਪਈ, ਜੋ ਦਿਨ ਬਦਿਨ ਵੱਧਦੀ ਗਈ। ਗ਼ਜ਼ਲ-ਦਰਬਾਰਾਂ, ਬਹਿਸਾਂ ਵਿਚ ਸੱਦੇ ਆਉਣ ਲੱਗੇ। ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਭੰਗੜਾ ਟੀਮ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਜੇ.ਬੀ.ਟੀ ਸਕੂਲ ਤੇ ਡੀ.ਏ.ਵੀ ਆਯੁਰਵੈਦਿਕ ਕਾਲਜ ਦੀਆਂ ਟੀਮਾਂ ਵੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਤੇ ਦੋਵੇਂ ਉੱਤਰ-ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿਚ ਅੱਵਲ ਆਈਆਂ ਸਨ। ਪਰ ਕੁਝ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮਜਬੂਰੀਆਂ ਕਾਰਨ ਕੋਚਿੰਗ ਛੱਡਣੀ ਪੈ ਗਈ ਸੀ। ਬਹੁਤਾ ਧਿਆਨ ਸਾਹਿਤਕ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਗੋਸ਼ਟੀਆਂ ਤੇ ਲਿਖਣ-ਪੜ੍ਹਨ ਵੱਲ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਭਾਵਾਂ ਵਿਚ ਜਾਣ ਕਰ ਕੇ ਦੋਸਤੀ ਦਾ ਦਾਇਰਾ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਸਭਾਵਾਂ ਤੱਕ ਫੈਲਣ ਲੱਗਾ। ਸਾਹਿਤ ਚੇਤਨਾ, ਸੂਝ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਗਹਿਰ-ਗੰਭੀਰ ਹੋਣ ਲੱਗੀ, ਪਰ ਕਿਸੇ ਇਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਤੱਕ ਕਦੇ ਸੀਮਤ ਨਾ ਹੋਇਆ ਤੇ ਨਾ ਅੱਜ ਤੱਕ ਹਾਂ। ਹਾਂ, ਪਰ ਹਰੇਕ ਦੇ ਚੰਗੇ ਸਿਧਾਂਤ, ਵਿਚਾਰ ਤਰਕ ਨਾਲ ਅਪਣਾਏ ਜ਼ਰੂਰ ਹਨ। ਗੂੜ੍ਹੀ ਸਾਂਝ ਪ੍ਰਮਿੰਦਰਜੀਤ, ਅਮਰੀਕ ਅਮਨ, ਰਵਿੰਦਰ ਰਵੀ (ਕੈਨੇਡਾ) ਨਾਲ ਬਣੀ, ਫੈਲੀ। ਕੁਝ ਪਾਸਾਰ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ ਸਦਕਾ ਹੋਣ ਲੱਗਾ ਸੀ।