ਯੇ ਧੂਆਂ ਕਹਾਂ ਸੇ ਉਠਤਾ ਹੈ

ਚੰਗੀ ਲੱਗੀ ਤਾਂ ਸ਼ਿਅਰ ਕਰੋ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਹੇਠਾਂ ਕਮੈਂਟ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਦਿਉ।

ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ

ਖ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਾਂਅ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ, ਸ਼ਾਸ਼ਤਰੀ ਸੰਗੀਤ, ਪਿੱਠਵਰਤੀ ਗਾਇਕੀ ਅਤੇ ਗ਼ਜ਼ਲ ਗਾਇਕੀ ਦੇ ਬੇਤਾਜ ਬਾਦਸ਼ਾਹ, ਹਰਮੋਨੀਅਮ ਨੂੰ ਉਂਗਲਾਂ ‘ਤੇ ਨਾਚ ਨਚਾਉਣ ਵਾਲੇ, 1957 ਤੋਂ 1999 ਤੱਕ ਚੁਸਤੀ-ਫ਼ੁਰਤੀ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਬਣੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫ਼ਿਲਮ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਬਾਦਸ਼ਾਹਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਉਸਤਾਦ ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਗੀਤਕ ਘਰਾਣੇ, ਕਲਾਵੰਤ ਕਬੀਲੇ ਦੀ ੧੬ਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵਿੱਚ 18 ਜੁਲਾਈ 1927 ਨੂੰ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਲੂਨਾ, ਝੁਨਝੁਨ ਵਿੱਚ ਵਾਲਿਦ ਉਸਤਾਦ ਅਜ਼ੀਮ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ ਦੇ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਚਾਚਾ ਉਸਤਾਦ ਇਸਮਾਈਲ ਖ਼ਾਨ ਰਿਵਾਇਤੀ ਧਰੁਪਦ ਗਾਇਕੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ। ਜਦ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਬਟਵਾਰਾ ਹੋਇਆ, ਤਾਂ ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ ਨੂੰ ਵੀ ਬੜੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਝੱਲਣੀਆਂ ਪਈਆਂ।

ਦਿਨ ਕਟੀ ਲਈ ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਸਾਇਕਲਾਂ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਕਾਰ, ਡੀਜ਼ਲ ਟਰੈਕਟਰ ਮਕੈਨਿਕ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲੱਗਿਆ। ਪਰ ਨਾਲੋ-ਨਾਲ ਗਾਇਕੀ ਅਭਿਆਸ ਦਾ ਪੱਲਾ ਵੀ ਫੜ੍ਹੀ ਰੱਖਿਆ। ਉਸਦੀ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਲਗਨ ਨੂੰ ਬੂਰ ਪਿਆ ਅਤੇ 1947 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਰੇਡੀਓ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਦਾ ਸੱਦਾ ਆ ਗਿਆ। ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ ਨੇ ਜੋ ਠੁਮਰੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਲਾਹਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਬੇਗ਼ਮ ਅਖ਼ਤਰ, ਉਸਤਾਦ ਬਰਕਤ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ, ਮੁਖ਼ਤਾਰ ਬੇਗ਼ਮ, ਗ਼ਜ਼ਲ ਗਾਇਕੀ ਦੇ ਨਾਮੀ ਕਲਾਕਾਰ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਹੋ ਕਿ ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ ਨੇ ਉਰਦੂ ਸ਼ਾਇਰੀ ਅਤੇ ਗ਼ਜ਼ਲ ਗਾਇਕੀ ਵੱਲ ਵਧੇਰੇ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਜ਼ੈਡ. ਏ. ਬੁਖ਼ਾਰੀ ਅਤੇ ਰਫ਼ੀਕ ਅਨਵਰ ਨੇ ਵੀ ਉਸਦਾ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ।

1980 ਵਿੱਚ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਇਸ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਬਿਮਾਰੀ ਨੇ ਆ ਦਬੋਚਿਆ ਕਿ ਸਦਾ ਸਦਾ ਲਈ ਗਾਇਕੀ ਨਾਲੋਂ ਤੋੜ-ਵਿਛੋੜਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਆ ਕੇ ਆਪਣੀ ਪੱਕੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਕਰਾਚੀ ਵਿੱਚ ਆ ਨਿਵਾਸ ਕੀਤਾ। ਜਿੱਥੇ ਆਪ ਦੇ 9 ਲੜਕੇ ਅਤੇ 5 ਲੜਕੀਆਂ ਨੇ ਖੇਡਦਿਆਂ ਬਚਪਨ ਗੁਜ਼ਾਰਿਆ ਸੀ। ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ ਗਾਇਕੀ ਨਾਲ 2010 ਤੱਕ ਜੁੜੇ ਰਹੇ। ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ ਦੇ ਬੱਚੇ ਵੀ ਸੰਗੀਤਕ ਰੁਚੀਆਂ ਰਖਦੇ ਹਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਨ ਪੀ. ਟੀ. ਵੀ. ਨੇ 2010 ਵਿਚ ਮਨਾਇਆ ਸੀ। ਗੱਲ ਅਕਤੂਬਰ 2010 ਦੀ ਹੈ, ਐੱਚ. ਐੱਮ. ਵੀ. ਕੰਪਨੀ ਨੇ ‘ਸਰਹੱਦੇਂ’ ਐਲਬਮ ਰਾਹੀਂ ‘ਤੇਰਾ ਮਿਲਨਾ’ ਡਿਊਟ ਗੀਤ ਸਰੋਤਿਆਂ ਲਈ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ ਅਤੇ ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਦਾ ਸ਼ਾਇਦ ਪਹਿਲਾ ਅਤੇ ਆਖ਼ਰੀ ਡਿਊਟ ਸੀ। ਇਸ ਗੀਤ ਨੂੰ ਖ਼ੁਦ ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ ਨੇ ਸੰਗੀਤਬੱਧ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਫਰਹਦ ਸ਼ਹਿਜਾਦ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਗੀਤ ਨੂੰ ਜਨਾਬ ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ ਨੇ 2009 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਨੇ 2010 ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੀਤ ਸੁਣਿਆਂ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਕਰ ਲਈ।

ਮਾਨ-ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਸਰੋਤਿਆਂ ਦਾ ਰੱਜਵਾਂ ਪਿਆਰ ਮਿਲਿਆ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਜਨਰਲ ਅਯੂਬ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ‘ਤਮਗਾ-ਇ-ਇਮਤਿਆਜ਼’ ਦਿੱਤਾ। ਜ਼ਿਆ-ਉਲ-ਹੱਕ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘ਸਾਨੂੰ ਇਸ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਫ਼ਖ਼ਰ ਹੈ’। ਜਨਰਲ ਪਰਵੇਜ਼ ਮੁਸ਼ੱਰਫ਼ ਨੇ ‘ਨਿਗਾਰ ਫ਼ਿਲਮ ਅਤੇ ਗਰੈਜੂਏਟ’, ‘ਹਲਾਲ-ਇ-ਇਮਤਿਆਜ਼’ ਐਵਾਰਡਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਤਰਫ਼ੋਂ ਅਦਾਅ ਕੀਤੇ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੀਡੀਆ ਸ਼ਹਿਰ ਜਲੰਧਰ ਵਿਖੇ 1979 ਵਿੱਚ ‘ਸਹਿਗਲ’ ਐਵਾਰਡ, ਨੇਪਾਲ ਵਿੱਚ 1983’ਗੋਰਖ਼ਾ ਦਕਸ਼ਿਨਾ ਬਾਹੂ’ ਐਵਾਰਡ ਅਤੇ ਫਿਰ ਡੁਬਈ ਵਿੱਚ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

1970 ਵਿੱਚ ਕਾਬਲ (ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ) ਵਿਖੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਗਾਉਂਣ ਵਾਲੇ 84 ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ ਨੂੰ 11 ਜਨਵਰੀ ਦੇ ਦਿਨ ਕਰਾਚੀ ਦੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੈਂਟੀਲੇਟਰ ਸਹਾਰੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਕੁੱਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲੀ ਕਿ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ–ਇ-ਗ਼ਜ਼ਲ ਨਹੀਂ ਰਹੇ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਗਾਇਕ ਬੇਟੇ ਆਸਿਫ਼ ਮਹਿਦੀ ਨੇ ਇਸ ਖ਼ਬਰ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਜੀਵਤ ਹਨ ਅਤੇ ਡਾਕਟਰ ਕਾਫ਼ੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਇਲਾਜ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਲਗਾਤਾਰ ਵਿਗੜਦੀ ਗਈ ਅਤੇ ਅਖ਼ੀਰ 13 ਜੂਨ ਦੀ ਦੁਪਹਿਰ 12.22 ਵਜੇ ਉਹਨਾਂ ਆਖ਼ਰੀ ਸਾਹ ਲਿਆ ਅਤੇ 14 ਜੂਨ ਨੂੰ ਸਪੁਰਦ-ਇ-ਖ਼ਾਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਕਲਾ ਪ੍ਰੇਮੀ ਅਤੇ ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ ਦੇ ਚਹੇਤੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਨ, ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੇਜਲ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਅੰਤਿਮ ਵਿਦਾਇਗੀ ਦਿੱਤੀ।

ਉਹ ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਜ਼ਰੀਏ ਸਾਨੂੰ ਹਰ ਪਲ ਚੇਤੇ ਆਉਂਦੇ ਰਹਿਣਗੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰ ਐਲਬਮਾਂ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਜੋ ਆਂਖ, ਲਾਈਫ਼ ਸਟੋਰੀ, ਲਾਈਵ ਕਨਸਰਟ ਇਨ ਇੰਡੀਆ, ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ, ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ ਗ਼ਜ਼ਲਜ਼ ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ, ਸਦਾ–ਇ-ਇਸ਼ਕ, ਸਰਹੱਦੇਂ, ਸੁਰ ਕੀ ਕੋਈ ਸੀਮਾਂ ਨਹੀਂ, ਦਾ ਫ਼ਾਈਨੈਸਟ ਗ਼ਜ਼ਲ, ਦਾ ਲੀਜੇਂਡ, ਯਾਦਗਾਰ ਗ਼ਜ਼ਲੇਂ ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ, ਤਰਜ਼, ਨਕਸ਼-ਇ-ਫ਼ਰਿਆਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਤਾਜ਼ਾ ਕਰਵਾਉਂਦੀਆਂ ਰਹਿਣਗੀਆਂ।

ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ ਦੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਉਹਦੇ ਜਿਉਂਦੇ ਜੀਅ ਵੀ ਤੁਰਦੀਆਂ ਸਨ, ਅੱਜ ਉਹਦੇ ਤੁਰ ਜਾਣ ‘ਤੇ ਵੀ ਤੁਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਕੱਲ੍ਹ ਵੀ ਤੁਰਦੀਆਂ ਰਹਿਣਗੀਆਂ। ਭਾਵੇਂ ਬਕੌਲ ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ ‘ਅਬ ਕੇ ਹਮ ਬਿਛੜੇ ਤੋ ਸ਼ਾਇਦ ਕਭੀ ਖ਼ਵਾਬੋਂ ਮੇ ਮਿਲੇਂ’

ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਯਾਦਗਾਰ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ-

ਦੁਨੀਆਂ ਕਿਸੀ ਕੇ ਪਿਆਰ ਮੇ ਜਨਤ ਸੇ ਕਮ ਨਹੀਂ
ਦਾਯਾਮ ਪੜਾ ਹੂਆ ਤੇਰੇ ਦਰ ਪੇ ਨਹੀਂ ਹੂੰ ਮੈ
ਏਕ ਬਾਰ ਚਲੇ ਆਓ
ਗੁਲਸ਼ਨ ਗੁਲਸ਼ਨ ਸ਼ੋਲਾ ਏ ਗੁਲ ਕੀ
ਗੁੰਚਾ-ਇ-ਸ਼ੌਕ ਲਗਾ ਹੈ ਖਿਲਨੇ
ਇੱਕ ਹੁਸਨ ਕੀ ਦੇਵੀ ਸੇ ਮੁਝੇ ਪਿਆਰ ਹੂਆ ਥਾ
ਜਬ ਭੀ ਆਤੀ ਹੈ ਤੇਰੀ ਯਾਦ ਕਭੀ ਸ਼ਾਮ ਕੇ ਬਾਅਦ
ਜਬ ਭੀ ਚਾਹੇਂ ਏਕ ਨਈ ਸੂਰਤ
ਜਬ ਭੀ ਪੀ ਕਰ
ਜਬ ਕੋਈ ਪਿਆਰ ਸੇ ਬੁਲਾਇਗਾ
ਜਬ ਉਸ ਜ਼ੁਲਫ਼ ਕੀ ਬਾਤ ਚਲੀ
ਜਹਾਂ ਜਾ ਕੇ ਚੈਨ
ਕਹਾਂ ਗਈ ਵੋਹ ਵਫ਼ਾ
ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਜੋ ਆਂਖ ਵੋਹ ਥਾ
ਮੈ ਖ਼ਿਆਲ ਹੂੰ ਕਿਸੀ ਔਰ ਕਾ
ਮੈ ਨਜ਼ਰ ਸੇ ਪੀ ਰਹਾ ਹੂੰ
ਮੁਹੱਬਤ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੈ ਔਰ ਤੁਮ ਮੇਰੀ ਮੁਹੱਬਤ ਹੋ
ਪੱਤਾ ਪੱਤਾ ਬੂਟਾ ਬੂਟਾ
ਮੁਹੱਬਤ ਕਰਨੇ ਵਾਲੇ
ਫੂਲ ਹੀ ਫੂਲ ਖਿਲ ਉਠੇ
ਪਿਆਰ ਭਰੇ ਦੋ ਸ਼ਰਮੀਲੇ ਨੈਣ
ਰਫ਼ਤਾ ਰਫ਼ਤਾ ਵੋਹ ਮੇਰੀ ਹਸਤੀ ਕਾ ਸਮਾਨ ਹੋ ਗਏ
ਯੂੰ ਨਾ ਮਿਲ ਮੁਝਸੇ ਖ਼ਫ਼ਾ ਹੋ ਜੈਸੇ
ਯੇ ਧੂਆਂ ਕਹਾਂ ਸੇ ਉਠਤਾ ਹੈ
ਯੇ ਕਾਗਜ਼ੀ ਫੂਲ ਜੈਸੇ ਚਿਹਰੇ